System przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym

Mając na uwadze definicję poważnej awarii obejmującą trzy typy zdarzeń (wybuch, pożar i/lub uwolnienie substancji niebezpiecznych), w odniesieniu do aerozoli łatwopalnych najbardziej prawdopodobnym scenariuszem poważnej awarii przemysłowej jest pożar. Omówiona w rozdziale klasyfikacja substancji i mieszanin niebezpiecznych w odniesieniu do aerozoli łatwopalnych, nazywanych zgodnie z Rozporządzeniem CLP [1] wyrobami aerozolowymi pozwala na określenie właściwości niebezpiecznych tych substancji. Niejednolite podejście między wymaganiami prawnymi między Rozporządzeniem CLP, a Umową Europejską ADR [2] paradoksalnie pozwala spojrzeć z szerszej perspektywy na zagrożenia stwarzane przez aerozole. Dodatkowo wymagania rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych wymagań dla wyrobów aerozolowych [3-6] implementujące dyrektywę Unii Europejskiej dotyczącą dozowników aerozoli [7-11] rozszerzają wiedzę nt. bezpieczeństwa stosowania i produkowania aerozoli.

Europejska Federacja Aerozolowa (FEA) www.aerosol.org szeroko działa w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa w obszarze produkcji, stosowania i transportu wyrobów aerozolowych, jak również, co zupełnie zrozumiałe, w obszarze wydajności produktów aerozolowych. FEA opracowała kodeks postępowania w zakresie stosowania HFC w aerozolach, który dobrowanie ogranicza stosowanie HFC. Dodatkowo federacja opracowuje standardy techniczne w tym. mi.in. Guidelines on Basic Safety Requirements in Aerosol Manufacturing European Aerosol Federation 2013, a przetłumaczony przez Polskie Stowarzyszenie Przemysłu Kosmetycznego i Detergentowego.

Istotnym źródłem wiedzy o aerozolach jest American Association for Aerosol Research (AAAR) https://www.aaar.org/ – organizacja non-profit dla naukowców i inżynierów, którzy chcą promować i informować o postępach technicznych w dziedzinie badań aerozoli w dziedzinie badań aerozoli. Wizja AAAR jako wiodącego stowarzyszenia naukowego polega na zapewnieniu forów naukowych i publikacji we wszystkich aspektach badań aerozoli, obejmując różnorodne dyscypliny techniczne wykorzystujące technologię aerozoli oraz przyczyniając się do badań aerozoli i innowacji o najwyższej jakości. Czasopismo Aerosol Science and Technology (Taylor & Francis) publikuje teoretyczne, numeryczne i eksperymentalne wyniki prac badawczych, które zwiększają wiedzę na temat aerozoli i ułatwiają ich stosowanie. Artykuły dotyczą zarówno podstawowej, jak i stosowanej pracy np. oprzyrządowanie do pomiaru właściwości fizycznych, optycznych, chemicznych i biologicznych aerozoli, zagadnienia związane z dynamiką aerozoli i zjawiskiem transportu, modelowaniem numerycznym, nanocząstkami i nanotechnologiam, oddziaływaniem na człowieka.

Od strony zagrożenia pożarowego opracowany został przez National Fire Protection Association (NFPA), będący światową organizacja non-profit, założoną w 1896 roku, Code for the Manufacture and Storage of Aerosol Products https://www.nfpa.org/codes-and-standards/all-codes-and-standards/list-of-codes-and-standards/detail?code=30B. Opracowany przez NFPA standard odnosi się do minimalnych wymagań zapobiegania i kontroli pożarów i wybuchów w zakładch produkujących, magazynujących i stosujących produkty w aerozolu. Wymagania te należy zastosować w Systemie Zarządzania Bezpieczeństwem wdrażającym w zakładzie Program Zapobiegania Awariom. Wykorzystane rozwiązania należy przedstawić w Raporcie o Bezepieczeństwie i wykorzystać podczas ćwiczeń Planów Operacyjno-Ratowniczych, a także w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Zgodnie z artykułem 252 ustawy Prawo ochrony środowiska prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do opracowania i wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem, gwarantującego odpowiedni do zagrożeń poziom ochrony ludzi i środowiska, stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania zakładem. System ten powinien uwzględnić zagrożenia awariami przemysłowymi i złożoność organizacji w zakładzie oraz być oparty na ocenie ryzyka. Oznacza to, iż system zarządzania bezpieczeństwem obejmuje strukturę organizacyjną, zakres odpowiedzialności, procedury, procesy oraz zasoby konieczne do określenia oraz wdrożenia programu zapobiegania awariom.

Zastosowanie do kwalifikacji zakładu do kategorii zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku klasyfikacji substancji i mieszanin niebezpiecznych zgodnej z Rozporządzeniem CLP spowodowało wprowadzenie nowych kategorii substancji niebezpiecznych do kryteriów kwalifikacyjnych. Szczególnie w odniesieniu do nadtlenków organicznych, aerozoli oraz substancji piroforycznych powstało szereg wątpliwości i problemów, nie tylko podczas zaliczania samego zakładu, ale również podczas realizacji pozostałych procedur systemu.

Aerozole łatwopalne

Aerozole łatwopalne zostały wymienione w części 1 w tabeli kategorii niebezpiecznych substancji rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2013 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej [12]. Poniżej w tabeli 4 został przedstawiony zastosowany w rozporządzeniu podział na kategorie oraz dedykowane dla nich wartości progowe.

Tabela. 4. Kategoria aerozole łatwopalne wraz z wartościami progowymi zgodnie z rozporządzeniem ministra rozwoju [12]

Zgodnie z pkt 2.6.4.5 załącznika I do Rozporządzenia CLP [1] ciecze o temperaturze zapłonu przekraczającej 35°C nie muszą być klasyfikowane do kategorii 3, w przypadku uzyskania negatywnych wyników w badaniu na podtrzymywanie palenia L.2. części III, sekcja 32 Podręcznika badań i kryteriów ONZ. Nie ma to jednak zastosowania w warunkach podwyższonej temperatury lub ciśnienia, w związku z tym takie ciecze są włączone do tej pozycji.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych wymagań dla wyrobów aerozolowych [3-6] implementującym dyrektywę ADD [7-11] za „pojemność netto” uważa się pojemność zamkniętego i w pełni wyposażonego pojemnika aerozolowego, wyrażoną w mililitrach.

1. Rozporządzenie CLP, rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006. Dz. Urz. WE L 353, 31.12.2008, s. 1-1355
2. Oświadczenie rządowe z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie wejścia w życie zmian do załączników A i B do Umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzonej w Genewie dnia 30 września 1957 r. ADR Dz. U. 2017 poz. 1119
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 listopada 2009 r. w sprawie szczegółowych wymagań dla wyrobów aerozolowych Dz. U. 2009 nr 188 poz. 1460
4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 marca 2014 r. zmieniające rozporządzenie  w sprawie szczegółowych wymagań dla wyrobów aerozolowych Dz. U. 2014 poz. 345
5. Obwieszczenie Ministra Gospodarki z dnia 26 maja 2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych wymagań dla wyrobów aerozolowych Dz. U. 2015 poz. 854
6. Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 30 maja 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dla wyrobów aerozolowych Dz. U. 2017 poz. 1103
7. Dyrektywa Rady 75/324/EWG z dnia 20 maja 1975 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do dozowników aerozoli Dz. U. L 147 z 9.06.1975
8. Dyrektywa Komisji 94/1/WE z dnia 6 stycznia 1994 r. dostosowująca pewne szczegóły techniczne dyrektywy Rady 75/324/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do dozowników aerozoli Dz.U. L 23 z 28.1.1994
9. Dyrektywa Komisji 2008/47/WE z dnia 8 kwietnia 2008 r. zmieniająca, w celu dostosowania do postępu technicznego, dyrektywę Rady 75/324/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do dozowników aerozoli Dz.U. L 96 z 9.4.2008
10. Dyrektywa Komisji 2013/10/UE z dnia 19 marca 2013 r. zmieniająca dyrektywę Rady 75/324/EWG w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do dozowników aerozoli w celu dostosowania jej przepisów dotyczących oznakowania do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin Dz.U. L 77 z 20.3.2013
11. Dyrektywa Komisji UE 2016/2037 z dnia 21 listopada 2016 r. zmieniającą dyrektywę Rady 75/324/EWG w odniesieniu do maksymalnego dopuszczalnego ciśnienia dozowników aerozoli oraz mającą na celu dostosowanie jej przepisów dotyczących oznakowania do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (Dz. U. L 314 z 22.11.2016 r.)
12. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2013 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej Dz. U. 2013 poz. 1479