Źródła ekspozycji na pole-EM

 

Źródła ekspozycji na pole-EM

 

Pola elektromagnetyczne są czynnikiem powszechnie występującym w środowisku w związku z wykorzystywaniu energii elektrycznej we wszystkich obszarach działalności człowieka.


Pole magnetyczne występuje wokół ładunków poruszających się (tzn. tworzących prąd elektryczny) lub na skutek namagnesowania niektórych materiałów i jest proporcjonalne do natężenia wywołującego je prądu.

Pole elektryczne występuje zarówno przy ładunkach poruszających się, jak i nieruchomych i związane jest z różnicą potencjału elektrycznego obiektów (tzn. jest proporcjonalne do napięcia elektrycznego).

Wokół wszystkich urządzeń zasilanych energią elektryczną występuje pole-EM słabnące w miarę oddalania się od jego źródła. Źródła pola-EM, wymagające uwagi w środowisku pracy, to głównie:

  • obiekty elektroenergetyczne – linie wysokiego napięcia, stacje przesyłowo-rozdzielcze, transformatory, energetyczna instalacja zasilająca
  • urządzenia medyczne – diagnostyczne i terapeutyczne
  • urządzenia przemysłowe – piece i nagrzewnice indukcyjne, zgrzewarki i spawarki
  • urządzenia radio- i telekomunikacyjne – anteny nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje radiolokacyjne, systemy telefonii ruchomej
  • inne urządzenia elektryczne – kuchnie mikrofalowe i indukcyjne, telefony komórkowe, systemy antykradzieżowe i kontroli dostępu, itp.

 

Rozpoznanie istotnych dla BHP źródeł pola-EM, znajdujących się w przestrzeni pracy lub poza nią, a także poziomu ekspozycji w przestrzeni pracy, wykonuje się m.in. z wykorzystaniem następujących charakterystyk (DzU 2018, poz. 331):

  • parametrów technicznych źródła pola-EM, określonych w dotyczącej go dokumentacji technicznej, oraz środków ochronnych stanowiących jego stałe wyposażenie
  • zakresu użytkowania źródła pola-EM oraz wpływu wykonywanych prac na poziom emisji lub poziom ekspozycji
  • poziomu emisji ze źródła pola-EM do środowiska lub poziomu pola-EM w jego otoczeniu, udokumentowanych ze względu na wymagania odrębnych przepisów (§ 5.1.3, np. wymagań dotyczących pola-EM w miejscach dostępnych dla ludności, określonych przez ministra środowiska i stosowanych m.in. do oceny oddziaływania na środowisko anten nadawczych radiokomunikacyjnych, DzU 2003, poz. 1833), lub przedstawionych w załączniku nr 1 do R-BHP-EM.

 

Charakterystyka źródeł pola elektromagnetycznego na podstawie rozporządzenia R-BHP-EM (DzU 2018, poz. 331)

 

Dla ułatwienia rozpoznania źródeł pola-EM i parametrów ekspozycji w ich otoczeniu, w R-BHP-EM podano charakterystyki wybranych źródeł pola-EM (tabeli 2.) i poziomów ekspozycji lub narażenia, występujących najczęściej w przestrzeni pracy przy takich źródłach, ułatwiające rozeznanie, gdzie niezbędne jest wdrożenie oceny poziomu narażenia i zagrożeń-EM oraz wprowadzenie w życie planu stosowania środków ochronnych.

 

W tabeli nie zaprezentowano wszystkich urządzeń i instalacji elektrycznych, stanowiących źródła pola-EM, których może dotyczyć konieczność rozpoznania poziomów narażenia na pole-EM podczas ich użytkowania. W tabeli nie uwzględniono również prac wykonywanych w warunkach zwiększonego poziomu emisji ze źródeł pola-EM, takich jak: naprawy przy zdjętych zabezpieczeniach lub ekranujących elektromagnetycznie obudowach urządzeń, prace techniczne w pobliżu aktywnych anten nadawczych albo kontrola automatycznych linii produkcyjnych przy działających urządzeniach będących źródłami pola-EM, dla których warunki narażenia należy oceniać indywidualnie. Ponadto, poza przedstawionymi w tabeli stosunkowo popularnymi grupami urządzeń wytwarzających pole-EM, w środowisku pracy można spotkać wiele urządzeń unikatowych (szczególnie w zakładach przemysłowych i placówkach naukowych). W takich przypadkach niezbędne jest indywidualne przeanalizowanie zasady ich działania i parametrów technicznych, w celu rozpoznania, jaki może być poziom narażenia pracowników przebywających w otoczeniu urządzeń.

 

W razie wątpliwości dotyczących poziomu zagrożeń-EM (zarówno ze względu na oddziaływanie pola-EM na pracowników, jak i oddziaływanie na urządzenia), przy braku odpowiednio udokumentowanych danych charakteryzujących te zagadnienia, rozstrzygające są wyniki pomiarów odpowiednich parametrów pola-EM w przestrzeni pracy lub symulacji komputerowych miar charakteryzujących skutki oddziaływania pola-EM na ciało człowieka, takie jak współczynnik SAR czy natężenie indukowanego w tkankach pola-E.

 

Rozpoznanie w przestrzeni pracy źródeł pola-EM, dla których w tabeli wskazano możliwość silnego narażenia, jest wskazówką, że użytkownicy są zobowiązani do:

  • rozpoznania i oceny zagrożeń-EM dotyczących pracujących i osób potencjalnie narażonych, podczas zróżnicowanych warunków użytkowania
  • opracowania planu stosowania środków ochronnych i wprowadzenie go w życie
  • oznakowania źródeł pola-EM, zasięgu przestrzeni pola-EM stref ochronnych i rozpoznanych zagrożeń-EM
  • zapewnienia szkolenia pracowników, a także informowania pracujących i osób potencjalnie narażonych, nt. rozpoznanych zagrożeń-EM i podjętych środkach ochronnych
  • zapewnienia badań lekarskich dotyczących pracowników, a w szczególnych okolicznościach również pracujących i osób potencjalnie narażonych.

 

Tabela 2. Wybrane źródła pola-EM w środowisku pracy i charakterystyka ekspozycji lub narażenia na pole-EM w ich otoczeniu (na podstawie R-BHP-EM) 

Lp. Źródła pola-EM Charakterystyka pola-EM przy źródle Poziom oddziaływania pola-EM przy źródle
T MT T MT
1. Elektryczny sprzęt powszechnego użytku PQS - SEN SN
2. Systemy elektroenergetyczne i elektryczna instalacja zasilająca PQS PMS SEN SN
3. Telefony komórkowe, bezprzewodowe i urządzenia bezprzewodowe krótkiego zasięgu (WLAN, WiFi, bluetooth itp.) PWCZ, PMF - SEN -
4. Stacje bazowe systemów telefonii komórkowej PWCZ, PMF - SEN -
5.  Nadawcze systemy tele- i radiokomunikacyjne (radio, telewizja itp.) PWCZ, PMF - SEN  SN 
6.  Pojazdy elektryczne (pociągi, tramwaje, trolejbusy, metro) PMS, PQS SEN  SN 
7.  Systemy antykradzieżowe oraz elektronicznej kontroli obiektów PQS, PWCZ, PMF - SEN SN
8.  Diatermie chirurgiczne PWCZ - SN SEN
9.  Diatermie fizykoterapeutyczne PWCZ, PMF - SN SEN
10.  Urządzenia do magnetoterapii PQS PMS  SEN SN
11.  Skanery rezonansu magnetycznego PMS, PQS, PWCZ - SN SEN
12.  Urządzenia do spawania łukowego PMS, PQS SEN SN
13.  Urządzenia do grzania dielektrycznego (suszenia lub zgrzewania) PWCZ PMF SN -
14.  Urządzenia do grzania indukcyjnego PQS PWCZ SN SEN
15.  Zgrzewarki rezystancyjne PQS - SN SEN
16.  Przemysłowe magnetyzatory i demagnetyzatory PMS, PQS - SN SEN 
17.  Instalacje elektrolityczne PMS, PQS - SEN SN
18.  Przemysłowe piece, nagrzewnice i suszarki mikrofalowe PMF - SEN SN
19.  Spektrometry NMR PMS. PWCZ, PMF - SEN SN
20.  Systemy radarowe PMF PWCZ SN SEN
21.  Urządzenia techniki wojskowej PWCZ PMF SEN SN
22.  

Urządzenia do wytwarzania i przetwarzania tworzyw sztucznych PES PWCZ, PMF SN SEN

PES PWCZ, PMF SN SEN
 
 

Oznaczenia przyjęte w tabeli:

 

SEN – ekspozycja lub słabe narażenie na pole-EM; szczegółowa ocena zagrożeń-EM i środki ochronne dotyczące zapobiegania skutkom bezpośrednim oddziaływania pola-EM nie są konieczne podczas użytkowania zgodnie z przeznaczeniem, pod warunkiem właściwego funkcjonowania źródeł pola-EM i organizacji pracy.

 

SN – silne narażenie na pole-EM; konieczne są: szczegółowa ocena poziomu narażenia na pole-EM i zagrożeń-EM oraz środki ochronne.

 

T – typowe częstotliwości pola-EM emitowanego przez źródła; najbardziej typowe/prawdopodobne warunki ekspozycji/narażenia na pole-EM przy źródle.

 

MT – inne (lub alternatywne) częstotliwości pola-EM emitowanego przez źródła; mniej typowe warunki ekspozycji/narażenia na pole-EM przy źródle.