Zagrożenia drganiami mechanicznymi
ZAGROŻENIE DRGANIAMI MECHANICZNYMI W ŚRODOWISKU PRACY 
W POLSCE
 
 

Zaprezentowane dane statystyczne obrazujące stan zagrożenia drganiami mechanicznymi w środowisku pracy w Polsce opracowano na podstawie danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny ("Warunki pracy w 2020 r.", Warszawa 2021 r.) oraz przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera (”Choroby zawodowe w Polsce w 2019 r.”, Łódź 2020) Stosowane w opisach określenie osobozagrożenia to suma działających na pracownika, szkodliwych czynników (np. jeśli pracownik narażony jest jednocześnie na drgania mechaniczne, hałas i substancje chemiczne to mamy do czynienia z trzema osobozagrożeniami). Jeżeli na każdego pracownika działa tylko jeden czynnik szkodliwy, wówczas suma osobozagrożeń równa jest liczbie osób narażonych na czynniki szkodliwe.

Drgania mechaniczne (wibracje) sąpiątym pod względem liczby zagrożonych pracowników czynnikiem szkodliwym środowiska pracy (wykresy na rys. 1 i rys. 2).  W 2020 roku na drgania mechaniczne było narażonych 12436 pracowników. Wg danych GUS, w porównaniu do roku 2019 liczba pracowników zagrożonych drganiami mechanicznymi utrzymuje się na podobnym poziomie (rys. 3), jednak w dłuższym okresie czasu można zauważyć tendencję malejącą (rys. 4).

 

BEZPIECZNIEJ_NA_Drgania_zagrozenia_za2020.png
Rys. 1. Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi w 2020 roku.

 

 

BEZPIECZNIEJ_NA_Drgania_czynniki_w2020.png
Rys. 2. Procentowy udział zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi w 2020 roku.

 

 


Rys. 3. Zatrudnieni w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi i uciążliwościami pracy w 2018 i 2019 roku.

 

 


Rys. 4. Liczba narażonych na wibracje w latach 2010 - 2019

 

 

Wykres na rys. 5 pokazuje zagrożenie drganiami mechanicznymi środowisku pracy w poszczególnych województwach. Największą liczbę zagrożonych tym czynnikiem odnotowano w 2019 r. w województwach: śląskim (2295 zagrożonych), dolnośląskim (1988) i wielkopolskim (1575), czyli w województwach o znacznej koncentracji zakładów z sekcji przetwórstwa przemysłowego, górnictwa.

 

 


Rys. 5. Zagrożenie drganiami mechanicznymi w środowisku pracy w 2019 roku według województw.

 

Z danych statystycznych z lat ubiegłych wynika, że najwięcej osób zagrożonych drganiami pracuje w sekcjach: przetwórstwa przemysłowego, budownictwa, transportu i gospodarki magazynowej oraz górnictwa. Mimo ogólnej tendencji malejącej, w wielu sekcjach gospodarki narodowej wzrasta liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia drganiami mechanicznymi. 



WPŁYW DRGAŃ NA ORGANIZM CZŁOWIEKA


Negatywne skutki oddziaływania drgań na organizm człowieka zależą w dużej mierze od miejsca wnikania drgań do organizmu. Z tego powodu drgania mechaniczne zostały podzielone na:
  • drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne, nazywane drganiami miejscowymi,
  • drgania o działaniu ogólnym, wnikające do organizmu człowieka przez nogi, miednicę, plecy lub boki, nazywane drganiami ogólnymi

Na drgania mechaniczne oddziałujące na organizm człowieka przez kończyny górne narażeni są głównie operatorzy ręcznych narzędzi pneumatycznych, hydraulicznych, elektrycznych i spalinowych stosowanych powszechnie w wielu sekcjach gospodarki narodowej. Źródłem narażenia mogą być również elementy sterujące maszyn i urządzeń obsługiwane rękami oraz trzymane w dłoniach elementy poddawane obróbce w trakcie pracy.

Badania epidemiologiczne wykazały ścisły związek przyczynowy między pracą w narażeniu na drgania miejscowe a występowaniem u pracowników zmian chorobowych dotyczących układu naczyniowego, nerwowego i kostno-stawowego. Zespół tych zmian, zwany zespołem wibracyjnym, został uznany w wielu krajach, w tym również w Polsce, za chorobę zawodową. Zmiany chorobowe w układzie naczyniowym wiążą się z napadowymi zaburzeniami krążenia krwi w palcach rąk (czasowe zatrzymanie krążenia spowodowane skurczem obwodowych naczyń krwionośnych). Obserwowanym objawem tych zaburzeń jest blednięcie palców rąk, stąd też naczyniowa postać zespołu wibracyjnego potocznie nazywana jest często "chorobą białych palców". W początkach choroby blednięcie dotyczy opuszek jednego lub więcej placów. Dalsze narażenie na drgania powoduje rozszerzenie objawów na pozostałe części palców. W zależności od zaawansowania choroby atak blednięcia może trwać od kilku minut do ponad godziny. Podczas ataku osoba chora może doświadczać utraty czucia dotyku oraz utraty sprawności manualnej. W przypadku znacznego zaawansowania choroby może dojść do troficznych zmian skóry w obszarze opuszek palców. Zmiany w układzie nerwowym powstałe na skutek działania drgań miejscowych to głównie zaburzenia czucia dotyku, czucia wibracji, temperatury, a także dolegliwości w postaci drętwienia czy mrowienia palców i rąk. Zmiany w układzie kostno-stawowym wywołane działaniem drgań miejscowych to głównie zniekształcenia szpar stawowych, zwapnienia przyczepów ścięgien mięśni i torebek stawowych oraz zmiany okostnej.

Na drgania ogólne narażeni są przede wszystkim kierowcy, traktorzyści, maszyniści i operatorzy wszelkiego rodzaju pojazdów i maszyn budowlanych, górniczych, drogowych i rolniczych, na których praca wykonywana jest w pozycji siedzącej. Na tych stanowiskach pracy drgania z siedzisk przenoszone są do organizmu pracownika przez miednicę, plecy i boki. Ekspozycja zawodowa na drgania ogólne dotyczy również pracowników obsługujących w pozycji stojącej maszyny i urządzenia stacjonarne eksploatowane w różnych pomieszczeniach pracy. Wówczas drgania przenikają do organizmu pracownika przez jego stopy z drgającego podłoża, na którym usytuowane jest stanowisko pracy, a skutki działania tych drgań są podobne jak skutki działania drgań transmitowanych z siedzisk.

Negatywne skutki zawodowej ekspozycji na drgania o oddziaływaniu ogólnym dotyczą zwłaszcza układu kostnego i narządów wewnętrznych człowieka. W układzie kostnym chorobowe zmiany powstają głównie w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Niekorzystne zmiany w narządach wewnętrznych, pojawiające się na skutek działania drgań ogólnych, są głównie wynikiem pobudzenia poszczególnych narządów do drgań rezonansowych co może doprowadzić do pojawienia się zaburzeń w ich czynnościach, a nawet w skrajnych przypadkach do mechanicznego rozerwania narządów. Najczęściej obserwowane zaburzenia dotyczą funkcjonowania narządów układu pokarmowego, narządu przedsionkowo-ślimakowego, narządów klatki piersiowej oraz narządów układu rozrodczego u kobiet. Oprócz możliwości uszkodzenia narządów wewnętrznych, drgania o działaniu ogólnym mogą wywoływać szereg innych niespecyficznych reakcji fizjologicznych i psychofizycznych takich jak zaburzenia ostrości widzenia, zwiększenie czasów reakcji ruchowej i wzrokowej, zmęczenie, zaburzenia w koordynacji ruchów.

CHOROBY ZAWODOWE


Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie  chorób zawodowych,   (Dz. U. 2009, nr 105, poz. 869 ze zm. Dz. U. 2012 poz. 662) zespół wibracyjny w uznawany jest za chorobę zawodową. W rozporządzeniu wymieniono trzy postacie tej choroby:
  • naczyniowo-nerwową,
  • kostno-stawową,
  • mieszaną: naczyniowo-nerwową i kostno-stawową.

Dane dotyczące chorób zawodowych w Polsce gromadzone są w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych w Instytucie Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi.

Na wykresie z rys. 6 przedstawiono procentowy podział przypadków każdej z postaci zespołu wibracyjnego z 2019 roku.

 

 


Rys. 6. Procentowy podział przypadków postaci zespołu wibracyjnego w 2019 roku.

 

Na wykresach z rys. 7 i rys. 8 opracowanych na podstawie danych opublikowanych przez IMP pokazano liczbę przypadków stwierdzonych w Polsce w  2019 r. chorób zawodowych w liczbach bezwzględnych i w przeliczeniu na 100 tys. pracujących (tzw. współczynnik zachorowalności). Prezentowane dane ograniczono do chorób o największej zapadalności. Z przedstawionych danych wynika, że w 2019 r. stwierdzono 9 przypadków zespołu wibracyjnego, co odpowiadało współczynnikowi zachorowalności równemu 0,1.

 

 


Rys. 7. Dominujące choroby zawodowe wśród mężczyzn w Polsce w 2019 r. – liczba stwierdzonych przypadków.

 

 


Rys. 8. Dominujące choroby zawodowe w Polsce w 2019 r. – liczba stwierdzonych przypadków w przeliczeniu na 100 tys. zatrudnionych (współczynnik zachorowalności).

 

 

Na Rys. 9 przedstawiono dane dotyczące stwierdzonych przypadków zespołu wibracyjnego w 2019r. w sekcjach gospodarki narodowej, w których odnotowano największe zagrożenie drganiami mechanicznymi. Najwięcej przypadków tej choroby stwierdza się w sekcjach rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa (3), przetwórstwa przemysłowego (3), górnictwa i wydobywania (1) oraz budownictwa (2). Są to sekcje, w których powszechnie wykorzystywane są różnego rodzaju pneumatyczne, hydrauliczne, elektryczne i spalinowe narzędzia ręczne takie jak młoty pneumatyczne, wiertarki (w tym udarowe), szlifierki, ubijaki udarowe i piły łańcuchowe.

 

 


Rys. 9. Zespół wibracyjny w Polsce w 2019 r. według sekcji gospodarki narodowej.

 

W ciągu ostatnich lat liczba rejestrowanych nowych przypadków zespołu wibracyjnego ma tendencję malejącą (rys. 10). 

 

 


Rys. 10. Liczba rejestrowanych nowych przypadków zespołu wibracyjnego w Polsce w latach 2015-2019.