Pomimo systematycznego wzrostu współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnospraw­nych (22,6% w 2007 r., 25,9% w 2010 r., 27,3% w 2013 r.) oraz udział pracujących (wskaź­nik zatrudnienia) wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym (w 2011 r. – 22,2%, w 2012 r. – 23,0%, w 2013 r. – 22,4%) są nadal niskie (GUS BAEL). Według danych z Systemu Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR), prowadzonego przez Państwowy Fundusz Re­habilitacji Osób Niepełnosprawnych, w 2013 r. 66,4% spośród ogółu pracowników niepełno­sprawnych było zatrudnionych w zakładach pracy chronionej.

Do zwiększenia integracji społecznej osób niepełnosprawnych konieczne jest zwiększenie wskaźnika zatrudnienia tych osób, w tym zwłaszcza na otwartym rynku pracy. Wśród naj­ważniejszych przyczyn niskiego wskaźnika zatrudnienia tej grupy osób wymienia się obawę pracodawców przed trudnościami wynikającymi z konieczności przystosowania obiektów, po­mieszczeń i stanowisk do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Tymczasem zapewnienie warunków pracy zgodnie z wymaganiami zawartymi w ogól­nych przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy lub dotyczących obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy jest często wystarczające dla umożliwienia sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania osób niepełnosprawnych w środowisku pracy.

Należy jednak pamiętać, że wymagania te mają charakter określenia warunków minimalnych, nie­zbędnych i często są istotnie zróżnicowane w zależności od obszaru ich stosowania, np. znacząco odmienne są wymagania odnośnie do konstrukcji schodów w budynkach użyteczności publicznej i w budynkach zamieszkania zbiorowego przeznaczonych dla osób starszych oraz niepełnospraw­nych (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. DzU 2002, nr 75, poz. 690, ze zmianami). Z tego między innymi względu znane i sprawdzone w praktyce rozwiązania mające duży wpływ na dostępność i bezpieczeństwo użytkowania obiektów są ciągle jeszcze zbyt mało roz­powszechniane. Przekonanie o konieczności zmiany tego podejścia – zarówno w przepisach prawa, jak i w praktyce – było jedną z przesłanek przy opracowywaniu Ramowych wytycznych.

Równie istotny jest fakt często występującej potrzeby podejmowania – w różnym zakresie – działań przystosowujących obiekt, pomieszczenia czy stanowisko pracy dla pracownika niepełno­sprawnego odpowiednio do specyficznych potrzeb wynikających z jego niepełnosprawności. Istotne jest, że zawsze działania takie wpływają pozytywnie na organizację pracy, klimat psychospołeczny oraz bezpieczeństwo wszystkich pracowników, a nie jedynie osób niepełnosprawnych.

Projektowanie obiektów, pomieszczeń oraz przystosowanie stanowisk pracy dla osób niepeł­nosprawnych o specyficznych potrzebach – Ramowe wytyczne stanowią kompendium wiedzy w zakresie zarówno zawartych w przepisach ogólnych wymagań dotyczących środowiska pra­cy w odniesieniu do wszystkich pracowników, jak i w zakresie opracowanych przez autorów dodatkowych wytycznych oraz zaleceń dotyczących jego przystosowania do specyficznych potrzeb osoby niepełnosprawnej, a wynikających z ergonomicznej oceny.

W wytycznych, oznaczonych w tekście znakiem , zdefiniowano te działania, których realizacja jest niezbędna dla zapewnienia możliwości wykonywania pracy przez osoby z określoną niepełnosprawnością, a w zaleceniach, oznaczonych w tekście znakiem , te działania, które (mając charakter działań dodatkowych) zwiększą bezpieczeństwo i komfort pracy osób z określoną niepełnosprawnością.
Zagadnienia przedstawione w Ramowych wytycznych odnoszą się do pracowników z nastę¬pującymi niepełnosprawnościami:

• układu ruchu
• wzroku (osoby niewidome i słabowidzące)
• słuchu (osoby głuche i słabosłyszące)
• psychiczną wynikającą z chorób psychicznych oraz wynikającą z zaburzeń ze spektrum autyzmu
• intelektualną
• inną (np. wynikającą z chorób układów krążenia, oddechowego, nerwowego, pokarmowego, moczowo-płciowego).

W przypadku przystosowywania środowiska pracy dla osób z niepełnosprawnością sprzężoną należy uwzględnić wytyczne i zalecenia dla odpowiednich rodzajów niepełnosprawności łącznie.

Autorzy wzięli również pod uwagę potrzeby pracowników będących użytkownikami implantów medycznych (np. stymulatorów serca i defibrylatorów, implantowanych lub częściowo implantowanych pomp insulinowych czy implantów słuchowych).
W Ramowych wytycznych zostały uwzględnione następujące aspekty środowiska pracy:
przystosowanie architektoniczne – oświetlenie i sygnalizacja wizualna

• akustyka pomieszczeń i sygnalizacja dźwiękowa
• pola i promieniowanie elektromagnetyczne – obciążenie fizyczne pracownika oraz przestrzenna organizacja stanowiska pracy
• bezpieczeństwo użytkowania maszyn i urządzeń
• mikroklimat
• czynniki chemiczne
• psychospołeczne warunki pracy.

Dodatkowo do Ramowych wytycznych dołączono płytę DVD zawierającą:

1) charakterystyki 200 przykładowych zawodów, które mogą być wykonywane przez osoby z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Każda z charakterystyk obejmuje informacje ogólne o zawodzie, fizycznych i psychologicznych wymaganiach pracy, czynnikach utrudniających zatrudnienie oraz wskazujących możliwość wykonywania pracy w zawodzie przez osoby z poszczególnymi rodzajami niepełnosprawności, a także propozycje działań w zakresie przystosowania środowiska pracy w danym zawodzie

2) wizualizację komputerową opracowaną z zastosowaniem technik rzeczywistości wirtualnej (VR), pokazującą przykłady przystosowania obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. Merytoryczną podstawą wizualizacji były analizy i ob-serwacje zebrane przez autorów podczas ekspertyz w zakładach pracy. Wizualizacja przedstawia budynki, pomieszczenia i stanowiska pracy przed ich dostosowaniem do potrzeb osób niepełnosprawnych – w aspekcie najczęściej występujących trudności w dotarciu tych osób na stanowisko pracy oraz w wykonywaniu pracy – oraz po dostosowaniu. Wizualizacja komputerowa zwiększa możliwość praktycznego wykorzystania Ramowych wytycznych, stanowiąc także element weryfikujący zasadność wprowadzenia określonych modyfikacji.

3) komputerowe narzędzie do wspomagania projektowania, oceny ergonomicznej i dostosowania stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, na podstawie danych antropometrycznych

4) listę kontrolną do oceny środowiska pracy osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Oczywiście zawsze należy pamiętać o dużym zróżnicowaniu możliwości wykonywania pracy przez poszczególne osoby niepełnosprawne. Z tego względu przy korzystaniu z Ramowych wytycznych wskazane jest podejście uwzględniające indywidualne potrzeby poszczególnych osób niepełnosprawnych wynikające z rodzaju i stopnia ich niepełnosprawności. Ramowe wytyczne są przeznaczone dla pracodawców, pracowników służb bezpieczeństwa i higieny pracy, doradców zawodowych, pracowników inspekcji pracy, inspekcji sanitarnej, projektantów procesów pracy, lekarzy medycyny pracy, architektów oraz osób niepełnosprawnych.

Autorzy opracowania wyrażają nadzieję, że opracowany materiał przyczyni się do wzrostu zainteresowania tych środowisk możliwościami zatrudnienia osób niepełnosprawnych i ułatwi prowadzenie w praktyce skutecznych działań w zakresie przystosowywania środowiska pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. Z tym przekonaniem przekazujemy je do wykorzystywania.

Autorzy