Opisy zagrożeń zawodowych
CZYNNIKI GORĄCE

Obuwie o cechach ochronnych



Konstrukcja i rodzaj zastosowanych materiałów, a w rezultacie właściwości ochronne obuwia stosowanego na stanowiskach pracy, na których występuje narażenie na czynniki gorące, powinny być dostosowane do specyfiki konkretnego stanowiska. W obowiązujących aktualnie normach zharmonizowanych [15-17], dotyczących obuwia o cechach ochronnych, zostały określone wymagania w odniesieniu do dwóch cech obuwia, istotnych z punktu widzenia ochrony przed czynnikami gorącymi, a mianowicie izolacji spodu od ciepła i odporności podeszwy na kontakt z gorącym podłożem. W elementy termoizolacyjne i podeszwy termoodporne może być wyposażony każdy rodzaj obuwia bezpiecznego, ochronnego i zawodowego, niezależnie od tego czy jest to obuwie klasyfikacji I (skórzane) czy II (całogumowe i całotworzywowe).
Wymaganie dotyczące izolacji spodu od ciepła zostało określone w normach PN-EN ISO 20345: 2005 (U), PN-EN ISO 20346: 2005 (U) oraz PN-EN ISO 20345: 2005 (U) [15-17] w następujący sposób: podczas badania obuwia umieszczonego na podłożu o temperaturze 150 oC lub 250 oC, które jest wykonywane zgodnie z metodą podaną w normie PN-EN ISO 20344: 2005 (U) [18], wzrost temperatury na górnej powierzchni podpodeszwy nie powinien przekraczać 22 oC. Nie podano jednak dopuszczalnego czasu wzrostu temperatury. Czas wzrostu temperatury w obuwiu o 22o C w przypadku podłoża o temperaturze 150 oC będzie zdecydowanie dłuższy niż w przypadku podłoża o temperaturze 250 oC. Elementy termoizolacyjne powinny być zamontowane w obuwiu w taki sposób, aby nie mogły być usunięte bez jego uszkodzenia.
Jak podano w normie PN-EN ISO 20344: 2005 (U) [18], należy obserwować, czy podczas badania nie wystąpiły uszkodzenia, które mogą mieć wpływ na funkcjonalność obuwia.
W zakresie odporności na kontakt z gorącym podłożem jest wymagane, aby podeszwy gumowe oraz wykonane z tworzywa, które przez okres 60 s stykały się z kwadratową końcówką miedzianego rdzenia o temperaturze 300 oC pod naciskiem 20 kPa, nie wykazywały uszkodzeń takich jak topienie, zwęglenie, spękanie lub powstanie siatki drobnych pęknięć, zarówno przed zgięciem jak i po zgięciu wokół metalowego trzpienia. Firmy krajowe i zagraniczne oferują bogaty asortyment obuwia, które spełnia odpowiednie wymagania podstawowe dla obuwia bezpiecznego, ochronnego lub zawodowego oraz charakteryzuje się jedną lub większą liczbą tzw. cech dodatkowych, do których zalicza się między innymi izolację spodu od ciepła i odporność podeszwy na kontakt z gorącym podłożem. Oprócz tego obuwia jest wytwarzane obuwie do prac specjalnych, uwzględniające specyfikę warunków środowiska pracy, w tym obuwie dla hutników i spawaczy. Prawidłowa ocena tego obuwia nastręcza obecnie duże trudności ze względu na brak pełnych i jednolitych kryteriów, stanowiących podstawę tej oceny. Projekt normy zharmonizowanej dotyczącej obuwia dla pracowników narażonych na działanie rozprysków stopionego metalu jest dopiero w początkowej fazie opracowania. Zawiera on proponowane wymagania i metody badań obuwia chroniącego przed dużymi rozpryskami stopionego metalu, do których może dochodzić w branży metalurgicznej oraz obuwia chroniącego przed drobnymi rozpryskami stopionego metalu podczas prac spawalniczych.
Poszczególne wzory produkowanego obuwia przeznaczone do prac na gorących stanowiskach w hutnictwie i prac spawalniczych różnią się między sobą elementami konstrukcji i właściwościami ochronnymi w zależności od tego czy są przeznaczone do łącznego stosowania z getrami lub specjalnymi ochraniaczami nakładanymi na obuwie czy też nie. Większość wzorów to obuwie wyposażone w długą cholewkę, sięgającą do połowy łydki (model C) lub do kolana (model D) bez zbędnych szwów i elementów, do których mogłyby się przyczepiać krople stopionych metali bądź iskry. Górna część cholewki jest wyposażona w odpowiedni element umożliwiający jej dopasowanie do nogi. Obuwie to powinno być użytkowane łącznie z odpowiednimi spodniami ochronnymi, których nogawki powinny nachodzić na obuwie.
Wiele firm produkujących obuwie o cechach ochronnych ma w swojej ofercie trzewiki dla hutników lub spawaczy z przedłużoną cholewką (sięgającą powyżej kostki), przylegającą ściśle do dolnej części nogi. Trzewiki te mają zamiast sznurowania specjalną klapę zapewniającą ochronę przed wpadaniem do wnętrza iskier i gorących rozprysków, zapinaną z boku na tzw. bezpieczną sprzączkę, która otwiera się po pociągnięciu za pasek zapinający. Dzięki temu rozwiązaniu obuwie może być łatwo zrzucone, jeśli gorący rozprysk dostanie się do wnętrza obuwia.
Ze względu na występujące powszechnie w branży metalurgicznej i spawalnictwie zagrożenie odniesienia urazów mechanicznych na skutek uderzenia bądź nacisku przez spadające lub staczające się przedmioty, stosowane obuwie powinno być wyłącznie obuwiem bezpiecznym, tzn. takim, które jest wyposażone w podnoski zabezpieczające palce stopy przed uderzeniem z energią do 200 J i naciskiem do 15 kN. Dodatkowym zabezpieczeniem dla stopy może być element chroniący górną część śródstopia przed zmiażdżeniem i stłuczeniem spadającymi przedmiotami lub skaleczeniem ostrą krawędzią, dostosowany do zamocowania w trwały sposób wewnątrz obuwia lub na zewnątrz cholewki. W przypadku obuwia dla hutników zalecany jest, ze zrozumiałych względów, pierwszy sposób zamocowania elementu chroniącego śródstopie. Element ten powinien być wykonany z odpowiedniego materiału (stali lub tworzywa sztucznego) oraz mieć odpowiedni kształt, tak aby nie utrudniać normalnych ruchów stopy i aby powstająca podczas ewentualnego uderzenia siła była rozłożona równomiernie na spód obuwia, podnoski i możliwie dużą powierzchnię stopy. Zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 20345: 2005 (U) [15] powinien on chronić śródstopie przed uderzeniem z energią równą 100 J.
Podeszwy obuwia z uwagi na bezpośredni kontakt z rozgrzanym i najczęściej szorstkim podłożem powinny się charakteryzować odpornością na zapalenie, małą przewodnością cieplną, małą ścieralnością, a ponadto dużą elastycznością. Surowcami do produkcji podeszew do obuwia dla hutników i spawaczy są najczęściej kauczuk nitrylowy i neoprenowy. Wierzch obuwia powinna charakteryzować oprócz odporności na zapalenie i dużej izolacyjności cieplnej odpowiednia elastyczność. Materiał użyty na wierzch obuwia nie powinien sztywnieć i kurczyć się pod wpływem działania wysokiej temperatury. Najlepiej warunki te spełniają skóry odpowiednio garbowane solami chromu i odpowiednio natłuszczone.
Szczególne znaczenie w przypadku obuwia przeznaczonego do użytkowania w mikroklimacie gorącym ma spełnienie wymagań w zakresie właściwości higienicznych. Oprócz wskaźnika przepuszczalności pary wodnej przez wierzch i podszewkę wymagania dotyczą współczynnika pary wodnej materiałów wierzchu i podszewki oraz absorpcji i desorpcji wody w podpodeszwie i wyściółce. Współczynnik pary wodnej określa łącznie przepuszczalność i absorpcję pary wodnej materiału. Podpodeszwa i wyściółka, z racji swego ulokowania w obuwiu bezpośrednio pod podeszwą stopy, na której jest zgromadzona przeważająca liczba gruczołów potowych, pełnią ważną funkcję magazynowania wilgoci, zwłaszcza potu ciekłego. Dlatego też, od materiałów przeznaczonych na podpodeszwy i wyściółki wymaga się zdolności zwilżania i wysokiej nasiąkliwości wodą. Dla zachowania komfortu są istotne również takie cechy podpodeszew i wyściółek, jak duża odporność na działanie potu i mała podatność na rozwój grzybów pleśniowych.
Obuwie przeznaczone do stanowisk gorących, podobnie jak każdy inny środek ochrony indywidualnej, powinno być prawidłowo oznakowane. Zgodnie z zasadami znakowania obuwia przedstawionymi w normach zharmonizowanych PN-EN ISO 20345: 2005 (U), PN-EN ISO 20346: 2005 (U) i PN-EN ISO 20347: 2005 (U) [15-17] każda półpara obuwia bezpiecznego, ochronnego lub zawodowego powinna być oznakowana w sposób czytelny i trwały, np. poprzez tłoczenie lub stemplowanie, z uwzględnieniem następujących informacji:
- wielkość;
- znak firmowy producenta;
- oznaczenie typu według producenta;
- rok produkcji i co najmniej kwartał;
- numer i rok wydania odpowiedniej normy europejskiej
- właściwości ochronne, określone odpowiednim symbolem lub, jeśli ma to zastosowanie, odpowiednią kategorią.
W znakowaniu obuwia stosowanego do prac na gorących stanowiskach występują najczęściej następujące symbole:
SB, PB, OB - symbole kategorii, oznaczające spełnienie właściwości podstawowych przez odpowiednio obuwie bezpieczne, ochronne i zawodowe
P - obuwie z wkładką odporną na przebicie
HI - izolacja spodu od ciepła
E - absorbcja energii w obszarze pięty
M - ochrona śródstopia
AN - ochrona kostki
CR - odporność na przecięcie
HRO - odporność podeszwy na kontakt z gorącym podłożem
FO - odporność podeszwy na olej napędowy (dotyczy obuwia zawodowego)
Inne możliwe symbole i ich znaczenie można znaleźć w odpowiedniej normie [15-17]. Obuwie specjalistyczne powinno być dodatkowo oznakowane odpowiednim znakiem graficznym umieszczonym na etykiecie przymocowanej do obuwia. Należy oczekiwać, że po wprowadzeniu normy dla obuwia chroniącego przed rozpryskami stopionych metali, będzie to ten sam znak graficzny co dla odzieży i rękawic chroniących przed gorącem i ogniem.
Dla użytkowników obuwia o cechach ochronnych, zwłaszcza stosowanego na stanowiskach gorących, cenne są informacje dotyczące oceny jego stanu, możliwości naprawy lub wymiany określonych części oraz określenie momentu wycofania obuwia z użytkowania. Odpowiednie działania powinny być podjęte, gdy zauważy się:
- początek wyraźnego i głębokiego pękania obejmującego połowę grubości materiału wierzchu;
- silne starcie materiału wierzchu, szczególnie gdy jest widoczny nosek lub podnosek bezpieczny;
- widoczne w materiale wierzchu obszary zdeformowane, przypalenia, stopienia lub pęcherze, a także pęknięcia szwów w obszarze cholewki;
- pęknięcia podeszwy o długości większej niż 10 mm i głębokości większej niż 3 mm;
- oddzielanie wierzchu od podeszwy na długości większej niż 10-15 mm i szerokości 5 mm;
- wysokość występów urzeźbienia w obszarze zginania mniejsza niż 1,5 mm;
- oryginalna wyściółka (jeśli występuje) wykazująca wyraźną deformację lub pękanie.
Od czasu do czasu powinno się sprawdzić manualnie wnętrze obuwia w celu ewentualnego wykrycia uszkodzenia podszewki lub stwierdzenia występowania ostrych obrzeży ochrony palców, które mogą powodować zranienia. Wszelkie istniejące systemy zapięć powinny być utrzymane w należytym porządku.