Misją Instytutu jest dzialalność naukowo-badawcza prowadząca do nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych użytecznych w kształtowaniu warunków pracy zgodnych z zasadami bezpieczeństwa pracy i ergonomii oraz ustalanie podstaw naukowych do właściwego ukierunkowywania polityki społeczno-ekonomicznej państwa w tym zakresie.
Informacje ogólne |
Przepisy polskie |
Przepisy międzynarodowe |
Procedura zaliczania |
Procedura zgłoszenia |
PZA + SZB |
Raport o bezpieczeństwie |
Efekt domina |
Zmiany w ZDR oraz ZZR |
Plany operacyjno-ratownicze |
Reagowanie na awarie |
Zgłaszanie poważnych awarii do GIOŚ |
Informowanie społeczeństwa |
Zagospodarowanie terenów |
Inspekcje, kontrole, nadzór |
Transgraniczne skutki awarii |
Odpowiedzialność i sankcje |
Zakłady niesevesowskie |
Substancje mogące powstać w trakcie poważnej awarii |
Materiały dodatkowe - do pobrania |
Materiały szkoleniowe dot. przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym |
Przepisy wprowadzone w latach 2001 – 2003 – ustawa Prawo ochrony środowiska [1], tytuł IV Poważne awarie i inne postanowienia tej ustawy oraz przepisy szczegółowe zawarte w rozporządzeniach ministrów właściwych do spraw gospodarki oraz środowiska – ustanowiły w Polsce system przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym.
Przepisy Dyrektywy Seveso II [2,3] były podstawą polskich regulacji prawnych dotyczących przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. W związku z koniecznością implementacji Dyrektywy Seveso III [4] została przygotowana i opublikowana 21 września 2015 r. ustawa z dnia 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw.
Aktualnie obowiązują następujące akty prawa krajowego regulujące zagadnienia przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym i ograniczania ich skutków:
Na aktualny stan regulacji prawnych Polski dotyczących przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym składają się także przepisy konwencji Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ (Konwencji Helsińskiej):
8. konwencja sporządzona w Helsinkach sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych [12];
9. oświadczenie rządowe z dnia w sprawie mocy obowiązującej Konwencji Helsińskiej [13] (konwencja weszła w Polsce w życie w dniu 7 grudnia 2003 r.).
Ponadto, niektóre przepisy dotyczące systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym, w szczególności postanowienia odnoszące się do wykonywania przez Inspekcję Ochrony Środowiska zadań z zakresu kontroli i nadzoru, zostały zawarte w ustawie o IOŚ [14]. Natomiast postanowienia odnoszące się do niektórych zadań PSP w zakresie przeciwdziałania poważnym awariom zawiera ustawa o Państwowej Straży Pożarnej [15] oraz rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną [16].
Główne elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym
System przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym, określony w ustawie Prawo ochrony środowiska [1], składa się z szeregu procedur będących kolejnymi elementami tworzącymi kompleksowy układ. W przypadku niektórych procedur wymagania szczegółowe zostały określone w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy Prawo ochrony środowiska. Schemat systemu zastał przedstawiony na rys. 1.
Rys. 1. System przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym w Polsce [17]
Pierwszym elementem całego systemu jest określenie, czy dany zakład w ogóle stwarza zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii przemysłowej. Do tego celu służy procedura zaliczenia zakładu do kategorii zakładów stwarzających ryzyko wystąpienia poważnej awarii wykorzystująca określone prawnie kryteria kwalifikacyjne. Wynik pozytywny takiego zaliczenia oznacza, że dany zakład należy zgłosić do odpowiednich władz przy pomocy procedury zgłoszenia (dotyczy obydwu rodzajów zakładów) i taki zakład, na mocy uregulowań prawnych, zobowiązany jest do przygotowania programu zapobiegania awariom (oba typy zakładów), który następnie należy wprowadzić w życie za pomocą systemu zarządzania bezpieczeństwem (również oba typy zakładów), a następnie sprawozdać odpowiednim władzom w raporcie o bezpieczeństwie (tylko zakłady o dużym ryzyku). Ostatnim elementem systemu są plany operacyjno-ratownicze wewnętrzne – przygotowywane przez zakład o dużym ryzyku oraz zewnętrzne – opracowywane przez komendantów wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej [17].
Reasumując główne elementy systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym:
Dodatkowo, podobnie jak w Dyrektywie Seveso III, również w polskich przepisach zostały określone wymagania i procedury dotyczące zadań różnych kompetentnych władz. Jest ich wiele, do najbardziej istotnych należą:
Tak zaprojektowany system ma za zadanie osiągnięcie dwóch głównych celów, z jednej strony zapobiegania możliwości wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, z drugiej ograniczenia do minimum skutków poważnej awarii w odniesieniu do ludzi, mienia oraz środowiska, gdy dojdzie już do wystąpienia takiego zdarzenia [1, 17]. W przypadku wystąpienia awarii, lub zdarzenia bliskiego jej, działanie całego systemu sprawdzane jest w praktyce poprzez wprowadzenie planów w życie, łącznie z powiadomieniem władz właściwych (Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska), po działania naprawcze, zbadanie przebiegu awarii, w tym również incydentów, zdarzeń bliskich poważnej awarii, przeprowadzeniu działań poawaryjnych, ocenie skutków, przygotowaniu raportu poawaryjnego oraz zgłoszeniu poważnej awarii do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (GIOŚ). W przypadku tego ostatniego elementu – zgłoszenia poważnej awarii do GIOŚ przygotowane i opublikowane zostało odrębne rozporządzenie określające zarówno wymagania jakie musi spełniać określone zdarzenie aby musiało zostać zgłoszone oraz formularz zgłoszeniowy.
W Dyrektywie Seveso III [4], oprócz zmian dotyczących kryteriów kwalifikacyjnych, duży nacisk został położony również na zagadnienia związane m.in. z zagospodarowaniem przestrzennym, w tym kontrolowaniem lokalizacji nowych zakładów, zmianach, które powinny zostać wprowadzone w istniejących zakładach oraz w ich otoczeniu, z uwzględnieniem tzw. bezpiecznych odległości. Dyrektywa uwzględnia wiele aspektów określonych w Konwencji z Aarhus dotyczącej dostępu do informacji, udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska. Nowe podejście do obu tych zagadnień znalazło swoje odzwierciedlenie w zmianach konkretnych aktów prawnych: ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym [18] oraz ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochroni środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko [19].
Zmiany wprowadzone w związku z implementacją Dyrektywy Seveso III, dotyczące systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym, obejmują zmiany w różnych ustawach, począwszy od głównej ustawy w tej tematyce – ustawy Prawo ochrony środowiska, poprzez ustawy odnoszące się do władz właściwych – ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, a zakończywszy na ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym i ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko.
Zakres obowiązywania przepisów
Ustawą o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska [5] zostały zmienione w art. 248 ustawy POŚ [1] w ustępie 2a punkty 2 i 4, a punkty 5-8 zostały dodane. Ustęp 2a Artykułu 248 został przytoczony poniżej, a zmiany zostały zaznaczone kolorem niebieskim, i tak:
Art. 248. 1. Zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, zwanej dalej „awarią przemysłową”, w zależności od rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznej znajdującej się w zakładzie uznaje się za zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii, zwany dalej „zakładem o zwiększonym ryzyku”, albo za zakład o dużym ryzyku wystąpienia awarii, zwany dalej „zakładem o dużym ryzyku”.
2a. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do:
1) komórek i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowanych,
2) transportu drogowego, kolejowego, wodnego śródlądowego, morskiego lub powietrznego substancji niebezpiecznych i bezpośredniego związanego z nim tym czasowego ich składowania poza terenem zakładów, z uwzględnieniem załadunku i rozładunku oraz transportu do i z doków, nabrzeży i stacji rozrządowych;
3) poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż, z wyjątkiem ich składowania i magazynowania oraz chemicznych i cieplnych procesów przetwarzania tych kopalin,
4) składowisk odpadów oraz składowania i magazynowania odpadów, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych stanowiących substancje niebezpieczne określone w przepisach wydanych na podstawie ust. 3 oraz powiązanych z tymi operacjami chemicznych i cieplnych procesów przetwarzania tych odpadów;
5) zagrożeń spowodowanych promieniowaniem jonizującym generowanym przez substancje;
6) poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż na obszarach morskich;
7) magazynowania gazu w podziemnych obiektach morskich, obejmujących zarówno przeznaczone do tego obiekty magazynowe, jak i obiekty, w których prowadzi się również poszukiwania i eksploatację kopalin, w tym węglowodorów;
8) transportu substancji niebezpiecznych rurociągami, z uwzględnieniem pompowni, znajdującymi się poza zakładami o zwiększonym ryzyku lub zakładami o dużym ryzyku.
Nie uległ zmianie Art. 2 ustawy Prawo ochrony środowiska stanowiący iż „przepisów ustawy nie stosuje się do spraw uregulowanych w przepisach Prawa atomowego” [20].
Nowe i zmienione DEFINICJE
Istotnym elementem każdej tematyki i prawidłowego podejścia do zagadnienia jest znajomość definicji, która pozwala na uniknięcie wielu niejasności i rozbieżności. W ustawie zmieniającej [5] doprecyzowana została definicja zakładu stwarzającego zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a także definicja właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej
Art. 3 Ilekroć w ustawie jest mowa o:
48a) zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej – rozumie się przez to zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, o których mowa w art. 248 ust. 1;
45) właściwym organie Państwowej Straży Pożarnej – rozumie się przez to właściwego miejscowo ze względu na lokalizację zakładu:
a) komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej – w sprawach dotyczących zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
b) komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej – w sprawach dotyczących zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej;
Pozostałych osiem definicji dotyczących bezpośrednio przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz ograniczania ich skutków zostało zamieszczonych w Tytule IV Poważne awarie, w artykule 243a. Definicje te obejmują pojęcia efektu domina, składowanej substancji niebezpiecznej, znajdowania się w zakładzie substancji niebezpiecznej, zagrożenia, uruchomienia zakładu lub jego części a także trzy definicje zakładu: zakładu nowego, zakładu innego oraz zakładu sąsiedniego.
Art. 243a. Ilekroć w przepisach niniejszego tytułu jest mowa o:
1) efekcie domina – rozumie się przez to potencjalne oddziaływanie instalacji lub zakładów, których zlokalizowanie może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia awarii lub pogłębić jej skutki, w szczególności ze względu na skoncentrowanie posiadanych rodzajów i ilości składowanych substancji niebezpiecznych, a także ze względu na położenie geograficzne;
2) składowanej substancji niebezpiecznej – rozumie się przez to substancję niebezpieczną pozostającą pod nadzorem zakładu lub przechowywaną na jego terenie;
3) uruchomieniu zakładu lub jego części – rozumie się przez to moment rozpoczęcia eksploatacji położonych na terenie zakładu instalacji lub urządzeń, w których znajduje się lub może znajdować się substancja niebezpieczna w ilości decydującej o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej;
4) zakładzie nowym – rozumie się przez to:
a) zakład o zwiększonym ryzyku lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, uruchomiony dnia 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie,
b) zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze względu na zmiany w instalacjach lub działalności powodujące zmianę w ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznych,
c) zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ze względu na zmiany w instalacjach lub działalności powodujące zmianę w ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznych;
5) zakładzie innym – rozumie się przez to:
a) zakład niebędący zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z powodów innych niż określone dla zakładu nowego z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o zwiększonym ryzyku lub zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
b) zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z powodów innych niż określone dla zakładu nowego z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,
c) zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, który z powodów innych niż określone dla zakładu nowego z dniem 1 czerwca 2015 r. albo po tej dacie staje się zakładem o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej;
6) zakładzie sąsiednim – rozumie się przez to każdy zakład zlokalizowany w takiej odległości od innego zakładu, która zwiększa prawdopodobieństwo i skutki awarii;
7) zagrożeniu – rozumie się przez to samoistną właściwość substancji niebezpiecznej lub warunki fizyczne, które mogą spowodować negatywne skutki dla zdrowia ludzi lub środowiska;
8) znajdowaniu się w zakładzie substancji niebezpiecznych – rozumie się przez to faktyczną lub przewidywaną obecność substancji niebezpiecznych w zakładzie lub substancji niebezpiecznych, które mogą powstać podczas utraty kontroli nad procesami, w tym magazynowaniem, w odniesieniu do każdej instalacji w zakładzie, w ilościach decydujących o zaliczeniu zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.
Należy bardzo wyraźnie podkreślić, że definicja poważnej awarii nie została zmieniona. Oznacza to, że nadal obowiązująca w Polsce definicja jest znacznie szersza i obejmuje większe spektrum zdarzeń niż ma to miejsce w przypadku definicji zawartej w Dyrektywie Seveso III.
Terminy
W odniesieniu do zakładów istniejących, czyli zgodnie z Art. 6 ustęp 1. ustawy z dnia 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw [5]:
Art. 6. 1. Ilekroć w przepisach niniejszego artykułu jest mowa o zakładzie istniejącym, rozumie się przez to zakład, który w dniu 31 maja 2015 r. jest zakładem o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakładem o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a jego klasyfikacja jako zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakładu o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej nie uległa zmianie z dniem 1 czerwca 2015 r.
Ustalony został termin graniczny na dzień 1 czerwca 2016 r.
Terminy dla zakładów istniejących
Natomiast w przypadku zakładów nowych i pozostały zapisy dotyczące terminów przygotowania i dostarczenia procedur zawarte w ustawie zmieniającej [5] dotyczą zmian w ustawie Prawo ochrony środowiska i zamieszczone zostały w różnych artykułach.
Terminy dla zakładów nowych i innych
Rozporządzenia wykonawcze
Rozporządzenia wykonawcze zostały w większości opublikowane i weszły w życie:
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 29 stycznia 2016 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej – opublikowane w Dzienniku Ustaw: http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/138;
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju z dnia 23 lutego 2016 r. w sprawie raportu o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku – opublikowane w Dzienniku Ustaw: http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/287;
• Rozporządzanie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze – opublikowane w Dzienniku Ustaw: http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/821;
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej wiadomości przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej – opublikowane w Dzienniku Ustaw: http://www.dziennikustaw.gov.pl/du/2015/2145/1;
• Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska – opublikowane w Dzienniku Ustaw: http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2003/s/5/58/1 zmienione rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 maja 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska – opublikowane w Dzienniku Ustaw: http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/799;
• Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie sposobu ustalania bezpiecznej odległości przy lokalizacji zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej – trwa proces legislacyjny.
Bibliografia