2.    Obowiązki prewencji pośredniej

2.1. Obowiązki edukacyjne (związane z koniecznością oceny środowiska pracy i prewencji)

   Obowiązki edukacyjne w zakresie prewencji pośredniej obejmują obowiązki pracodawcy związane z koniecznością rozpoznania stanu środowiska pracy i podjęcia środków zmierzających do jego poprawy. Obowiązki te zostały określone przede wszystkim w Kodeksie pracy [1] i rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2]. Jednakże sposób ich realizacji, a szczególnie zasady oceny ryzyka zawodowego w odniesieniu do poszczególnych czynników występujących w środowisku pracy określone zostały również w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych [7], rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych [10] i rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne [11]. Dla ustalenia stanu środowiska pracy niezbędne jest przeprowadzenie przez pracodawcę badań i pomiarów stężenia i natężenia czynników środowiska pracy stwarzających zagrożenia na zasadach określonych rozporządzeniu w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz zakresu tych badań [16].

   Pracodawca w ramach realizacji polityki prewencji i zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom związanym z pracą ma obowiązek przeprowadzenia oceny ryzyka, którego nie może uniknąć. Zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2] przez ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach, a przede wszystkim przy doborze wyposażenia stanowisk pracy, stosowanych substancji chemicznych i ich mieszanin, substancji biologicznych, rakotwórczy lub mutagennych oraz przy zmianie organizacji pracy. Przy ocenie ryzyka zawodowego pracodawca musi uwzględnić wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Z przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego pracodawca sporządza dokumentację obejmującą :

• opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: stosowanych maszyn,  narzędzi i materiałów, wykonywanych zadań, występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, osób pracujących na tym stanowisku,
• wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.

   Ustalenie czy w środowisku pracy występują czynniki szkodliwe dla zdrowia jest obowiązkiem pracodawcy. Obowiązek ten dotyczy jedynie tych czynników, dla których ustalone zostały najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia [15]. Pracodawca musi również przeprowadzić rozpoznanie źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników. W przeprowadzanym rozpoznaniu pracodawca musi uwzględnić rodzaj tych czynników i ich właściwości; procesy technologiczne i ich parametry; wyposażenie techniczne, w tym maszyn, urządzeń instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów (w omawianym przypadku przetwórstwa drewna i produkcji mebli będą to przede wszystkim pyły drewna i hałas); środków ochrony zbiorowej (przede wszystkim wyciągów miejscowych i ogólnych) i danych dotyczących ich użytkowania; organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy; rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.

   Po dokonaniu rozpoznania pracodawca w terminie 30 dni od daty rozpoczęcia działalności związanej z występowaniem szkodliwego czynnika zapewnia przeprowadzenie badań i pomiarów. Częstość przeprowadzania badań i pomiarów uzależniona jest od rodzaju szkodliwego czynnika występującego w środowisku pracy oraz wyników poprzednich badań i pomiarów. W przepisach określone zostały wysokości wartość NDN lub NDS, przy których po dwukrotnym stwierdzeniu, że wyniki badań i pomiarów nie przekraczają ustalonych w przepisie [16] (np. dla czynników rakotwórczych jest to 0, 1 wartości NDS, a dla hałasu 0,2 wartości NDN ustalonych w rozporządzeniu [15] pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów. Badania i pomiary wykonują laboratoria, które uzyskały akredytację w tym zakresie.

Wyniki badań i pomiarów pracodawca przechowuje przez 3 lata. Oprócz tego pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy oraz kartę badań i pomiarów, w której wpisywane są na bieżąco wyniki badań i pomiarów. Rejestr czynników szkodliwych oraz kartę badań i pomiarów pracodawca ma obowiązek przechowywać 40 lat. W przypadku likwidacji zakładu pracy rejestr i kartę pracodawca przekazuje do inspektora sanitarnego.

Wyniki badań i pomiarów (w formie wyciągów, odpisów lub kopii) udostępniane są pracownikowi, byłemu pracownikowi, ich przedstawicielowi ustawowemu lub pełnomocnikowi na ich pisemne żądanie.

W przypadku oceny ryzyka zawodowego pod kątem występowania hałasu i/lub drgań mechanicznych pracodawca powinien uwzględnić:

• poziom i rodzaj narażenia, włącznie z narażeniem na hałas impulsowy lub drgania mechaniczne przerywane i powtarzające się wstrząsy,
• czas trwania narażenia, w tym również w godzinach nadliczbowych wraz z systemem i rozkładem czasu pracy,
• wartość NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych,
• skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników z uwzględnieniem grup szczególnego ryzyka (niepełnosprawni, młodociani, kobiety w ciąży),
• ewentualne skutki dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikające z interakcji pomiędzy hałasem a drganiami,
• informacji na temat poziomu emisji hałasu dostarczanych od producentów,
• istnienia innych środków pracy zaprojektowanych w celu ograniczenia emisji hałasu i drgań,
• informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników,
• pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa wynikających z nałożenia się na hałas emitowany z maszyny hałasu sygnałów bezpieczeństwa,
• współzależności pomiędzy hałasem a emitowanymi substancjami chemicznymi o działaniu szkodliwym na słuch,
• dostępność środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami o odpowiedniej zdolności ich tłumienia,
• pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa występujących w przypadku drgań takich jak niestabilność konstrukcji lub złączy, utrudnione operowanie elementami sterowniczymi, nieprawidłowości w odczytach wskaźników,
• wpływu niskich temperatur i wilgotności na pracowników narażonych na działanie drgań mechanicznych, szczególnie miejscowych.
• W przypadku, gdy u pracodawcy istnieje konieczność wykonywania ręcznych prac transportowych pracodawca ma obowiązek przy ocenie ryzyka zawodowego uwzględnić:
• masę przemieszczanego przedmiotu, jego rodzaj i położenie środka ciężkości,
• warunki środowiska pracy, w tym w szczególności temperaturę i wilgotność powietrza oraz poziom czynników szkodliwych dla zdrowia,
• organizację pracy, w tym stosowane sposoby wykonywania pracy,
• indywidualne predyspozycje pracownika, takie jak sprawność fizyczna, wiek i stan zdrowia.

Jeżeli w środowisku pracy występują czynniki chemiczne ( w przetwórstwie drewna i produkcji mebli będą to kleje, lakiery, farby, rozpuszczalniki, środki impregnujące drewno) przy ocenie ryzyka zawodowego pracodawca powinien uwzględnić:

• niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego,
• otrzymane od dostawcy lub producenta informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem oraz zalecenia jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki substancji niebezpiecznej,
• rodzaj, poziom i czas trwania narażenia,
• wartości NDS w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone,
• wartości NDS dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, jeżeli zostały ustalone,
• efekty działań zapobiegawczych,
• wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona,
• warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników.

   Jeżeli występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, przy ocenie należy uwzględniać ryzyko stwarzane przez te czynniki łącznie.

   Ryzyko zawodowe związane z występowaniem w środowisku pracy czynnika chemicznego należy przeprowadzić ponownie każdorazowa, jeżeli nastąpiła zmiana w skaldzie czynnika, zmiana w procesie technologicznych, postęp wiedzy medycznej dotyczącej oddziaływania tego czynnika na zdrowie ludzi.

   Również w przypadku występowania czynnika biologicznego w środowisku pracy pracodawca przy dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego powinien wziąć pod uwagę:

• klasyfikację i wykaz czynników biologicznych,
• rodzaj, stopień, czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,
• potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego,
• choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy.