Kompetencje organów PIP do rozstrzygania o pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze

 

1.   Kompetencje organów Państwowej Inspekcji Pracy do rozstrzygania czy wykonywana przez

      pracownika  praca jest pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

 Wątpliwości powstały na tle treści przepisu art. 41 ust. 6 ustawy, który przyznał pracownikom prawo wniesienia skargi do Państwowej Inspekcji Pracy w przypadku nieumieszczenia pracownika w sporządzanej przez pracodawcę ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Na podstawie art. 11a ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy spory w tym zakresie miała rozstrzygać Inspekcja Pracy w trybie nakazu umieszczenia pracownika w ewidencji. Ponieważ nakaz PIP jest decyzją administracyjną odwołanie od niego przysługiwało w trybie postępowania administracyjnego do jednostki nadrzędnej i sądu administracyjnego. Teza ta została podważona w orzeczeniach sądów administracyjnych i Naczelnego Sądu Administracyjnego.

 

a.     Wyrok WSA w Poznaniu z 17 czerwca 2011 r., II SA/Po 261/11[1]:


Sentencja


Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 czerwca 2011 r. sprawy ze skargi na decyzję Okręgowego Inspektora Pracy w Poznaniu z dnia [...] stycznia 2011r. nr [...] w przedmiocie umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Powiatowego Inspektora Pracy Oddział w K. określa, że zaskarżona decyzja nie może być wykonana.


Wyciąg z uzasadnienia


…w przypadku, gdy stanowisko, na którym zatrudniony jest pracownik, nie zostało zaliczone przez pracodawcę albo uprawniony organ do stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, organ Państwowej Inspekcji Pracy obowiązany jest umorzyć postępowanie jako bezprzedmiotowe. W postępowaniu kontrolnym zainicjowanym przez pracownika skargą na pracodawcę inspekcja nie może bowiem rozstrzygać o charakterze jego pracy i przesądzać o okolicznościach decydujących o objęciu pracownika obowiązkami wynikającymi z przepisów emerytalnych. Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę, iż nakazanie wpisania pracownika świadczącego pracę na stanowisku nie zaliczonym do wykazu stanowisk z art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach pomostowych do ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze byłoby w istocie wiążącym ustalaniem, czy określone stanowisko (zajmowane przez danego pracownika) spełnia wymogi przewidziane przez ustawę o emeryturach pomostowych. Tymczasem - zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego - do dokonywania tego rodzaju ustaleń (jakie stanowiska spełniają warunki ustawy o emeryturach pomostowych) organy inspekcji pracy nie są umocowane

 b.     Wyrok NSA  I OSK 586/12  z dnia 28.12.2012 r*.


Sentencja


Naczelny Sąd Administracyjny po rozpoznaniu w dniu 28 grudnia 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej na decyzję Okręgowego Inspektora Pracy w Lublinie z w przedmiocie nakazu umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze 1. uchyla zaskarżony wyrok oraz decyzję Okręgowego Inspektora Pracy w Lublinie [...] i poprzedzającą ją decyzję Inspektora Pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Lublinie…


Wyciąg z uzasadnienia


O spełnieniu warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury pomostowej, w tym warunku w postaci okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat (art. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych), rozstrzyga organ rentowy, a w razie wniesienia odwołania sąd powszechny (art. 25 ustawy o emeryturach pomostowych).

 

 

c.      Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. , I OPS 4/12

 

Teza

 

Zakres przedmiotowy stosowania nakazów unormowanych w art. 11a ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy wyznacza regulacja ustawy o emeryturach pomostowych. Przyjęta regulacja zakresu właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ustawie o emeryturach pomostowych oraz właściwość sądów powszechnych w sprawach ubezpieczeń społecznych, w tym i emerytur pomostowych ogranicza zakres właściwości organów Państwowej Inspekcji Pracy do spraw, w których kwalifikacja pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie jest sporna. W razie sporu właściwym do kwalifikacji jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych a następnie sąd powszechny.


Wyciąg z uzasadnienia


Sprawy o emerytury pomostowe oraz sprawy dotyczące obowiązku opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych są sprawami z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) oraz ustawy z dnia 17 stycznia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), a także przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 25 i 40 ustawy o emeryturach pomostowych).


O spełnieniu warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury pomostowej, w tym warunku w postaci okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszącego co najmniej 15 lat (
art. 4 pkt 2ustawy o emeryturach pomostowych), rozstrzyga organ rentowy, a w razie wniesienia odwołania – sąd powszechny (art. 25 ustawy o emeryturach pomostowych). W ramach tego postępowania ustala się, czy został spełniony przez pracownika warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez co najmniej 15 lat. Tak więc to organ rentowy, a w razie sporu i wniesienia odwołania – sąd powszechny rozstrzyga o tym, czy przez wymagany okres co najmniej 15 lat pracownik wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. W tym postępowaniu rozstrzyga się także o tym, czy była to praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy w rozumieniu art. 3 ustawy o emeryturach pomostowych. Prawo do emerytury pomostowej zależy więc od tego, czy pracownik wykonywał prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przez okres co najmniej 15 lat, a nie od tego, czy był umieszczony w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. O tym, że pracownik spełnia ten warunek nabycia prawa do emerytury  pomostowej lub go nie spełnia, nie może zatem rozstrzygać wpis do ewidencji, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy o emeryturach pomostowych, ani decyzja administracyjna organów Państwowej Inspekcji Pracy wydana na podstawie art. lla i art. 12 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Oznaczałoby to bowiem, iż o spełnieniu przez pracownika jednego z warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej rozstrzygają organy Państwowej Inspekcji Pracy oraz w razie wniesienia skargi – sądy administracyjne. Nie ulega zaś wątpliwości, że decyzje administracyjne wydawane przez organy Państwowej Inspekcji Pracy w tych sprawach nie są objęte właściwością sądów powszechnych. Przemawia to za stanowiskiem, iż prowadzenie ewidencji, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2ustawy o emeryturach pomostowych, oraz wydawanie decyzji administracyjnych przez organy Państwowej Inspekcji Pracy w sprawach związanych z prowadzeniem tej ewidencji ma służyć jedynie dokumentowaniu tego, że pracownik wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Umieszczenie lub nieumieszczenie w ewidencji zaś nie przesądza o tym, iż pracownik spełnia ten warunek nabycia prawa do emerytury pomostowej lub go nie spełnia.

d.     Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i 
        Spraw Publicznych 23 marca 2011 r I UZP 3/10


Sentencja


Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej w sprawie z odwołania przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych - Oddziałowi Wojewódzkiemu w K. o wznowienie postępowania w sprawie wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 marca 2011 r., zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Najwyższy postanowieniem  z dnia  8 października 2010r. ,sygn. AKt I UK104/10,
Czy dopuszczalna jest droga sądowa przed sądem powszechnym w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego wydanej na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) w przedmiocie nieważności decyzji tego organu podjął uchwałę:

Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (organu rentowego) wydanej na podstawie art. 83a ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) w przedmiocie nieważności decyzji przysługuje odwołanie do właściwego sądu pracy i ubezpieczeń społecznychi postanowił nadać jej moc zasady prawnej.


Wyciąg z uzasadnienia

Właściwość sądów ubezpieczeń społecznych w sprawach z odwołań od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w indywidualnych sprawach ubezpieczeń społecznych odpowiada ustawowo ukształtowanym zasadom trybu odwoławczego w tych sprawach. Wyjątki są ściśle określone. Rozszerzenie, w drodze wykładni rozszerzającej właściwości sądów administracyjnych byłoby niezgodne z Konstytucją RP.



[1] Taki pogląd jak przedstawiony poniżej w wyroku wyrażono też w okresie od czerwca do końca listopada w  24 wyrokach WSA w Poznaniu.

*  taki pogląd przedstawił NSA w grudniu 2012 roku  w 20 wyrokach