Opisy zagrożeń zawodowych
NARAŻENIA NA PROMIENIOWANIE OPTYCZNE
 

Źródła promieniowania optycznego

żródło: opracowanie "Syntetyczna charakterystyka narażenia na promieniowanie UV, VIS i IR w środowisku pracy", dr inż. Agnieszka Wolska, mgr inż. Andrzej Pawlak


  Źródła promieniowania optycznego dzieli się na:


  źródła naturalne  

źródła elektryczne   źródła (procesy) technologiczne


Źródła naturalne


  Najważniejszym z punktu widzenia życia na Ziemi naturalnym źródłem promieniowania optycznego jest Słońce. Promieniowanie słoneczne przy powierzchni Ziemi podczas niezachmurzonego nieba zawiera około 7% promieniowania nadfioletowego, 43% promieniowania widzialnego i 50 % promieniowania podczerwonego. Wartości te zmieniają się zależnie od szerokości geograficznej, pory dnia i roku, stanu pogody itp. Do naturalnych źródeł promieniowania optycznego należą również nieboskłon, Księżyc, planety, gwiazdy itd.


Źródła elektryczne

  W zależności od rozpatrywanego rodzaju promieniowania optycznego wyróżnia się: elektryczne źródła:nadfioletu, promieniowania widzialnego (źródła światła) i podczerwieni.

Stanowisko pracy z defektosko-
pem i promiennikiem UV typu
Q 255, o mocy 250 W

  W przypadku oceny zagrożenia promieniowaniem optycznym emitowanym przez źródła światła  należy brać pod uwagę klasyfikację lamp ze względu na zagrożenie fotobiologiczne jaki e mogą one powodować, określoną w normie PN-EN 62471 Bezpieczeństwo fotobiologiczne lamp i systemów lampowych.   Duża część źródeł światła przeznaczonych do użytku w oświetleniu ogólnym  klasyfikować się będzie do grupy wolnej od ryzyka lub grupy o niskim ryzyku, natomiast rzadziej o umiarkowanym czy wysokim ryzyku. W przypadku,  gdy źródło światła zaklasyfikowane jest do grupy o umiarkowanym lub wysokim ryzyku należy zwracać szczególną uwagę, aby było ono umieszczane:

• w przeznaczonej dla tego źródła oprawie oświetleniowej (odpowiedni klosz czy  raster oprawy w znacznym stopniu ogranicza emisję promieniowania)
• w odpowiedniej odległości  względem pracownika, a zwłaszcza jego oczu (te źródła mogą być stosowane w oprawach oświetlenia ogólnego , które umieszczane są  w dużej odległości od pracownika, natomiast przy  stosowaniu ich w oprawach oświetlenia miejscowego powinny podlegać dodatkowemu sprawdzeniu czy nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia)

Przy spełnieniu ww.  warunków można spodziewać się, że promieniowanie optyczne emitowane przez instalację oświetleniową nie stanowi o zagrożeniu dla zdrowia pracowników.  
W przypadku specjalistycznych źródeł światła takich jak lampy ksenonowe, halogenowe dużej mocy, czy metalohalogenkowe, przeznaczonych do stosowania w różnych procesach technologicznych lub urządzeniach, promieniowanie widzialne, podczerwone i nadfioletowe p rzez nie emitowane może stanowić o zagrożeniu zdrowia.

Elektryczne źródła nadfioletu służą do dezynfekcji (medycyna, przemysł farmaceutyczny, spożywczy, oczyszczalnie ścieków i wody, salony kosmetyczne itd.), suszenia (lakiernie i farbiarnie m.in. w przemyśle chemicznym, poligraficznym i meblarskim), fototerapii (medycyna), fotopolimeryzacji i powielania (poligrafia, przemysł chemiczny), opalania (solaria) itd.

Lampa typu SOLUX  TUBUS Widok zainstalowanych promien-
ników UV oraz IR w lampie EMITA



  Do specjalistycznych elektrycznych źródeł nadfioletu zalicza się m.in:

    • świetlówki UV-A (aktyniczne, superaktyniczne)
    • świetlówki bakteriobójcze UV-C
    • lampy Wooda (promienniki z bańką pokrytą czarnym luminoforem emitujące promieniowanie UV-A),
    • lampy rtęciowe UV średnioprężne i wysokoprężne (UV-A, UV-B, UV-C),
    • metalohalogenkowe promienniki UV (UV-A, UV-B, UV-C),
    • lampy ksenonowe (UV-A).

 

Przykładowy promiennik UV - wysokoprężna
lampa rtęciowa o mocy 5 kW


  Przykłady zastosowań specjalistycznych elektrycznych źródeł nadfioletu przedstawiono w tabeli 2.                                                                                                                                                     

Tabela 2

           Przemysłowe i komercyjne ZASTOSOWANIE ELEKTRYCZNYCH  
źródeł nadfioletu

Gałąź przemysłu / usługi / proces / urządzenie

Zastosowanie

Rodzaj lampy

Zakres UV

Poligrafia

polimeryzacja tuszu

rtęciowa wysokoprężna
metalohalogenkowa

UVA, UVB, UVC

     UVA

grawerunek

wysokoprężna ksenonowa

UVA

Powielanie dokumentów (system diazo)

naświetlanie

świetlówka rtęciowa wysokoprężna
metalohalogenkowa

UVA
UVA
UVA

Malarnie

polimeryzacja farb

rtęciowa wysokoprężna

UVA, UVB, UVC

Półprzewodniki

naświetlanie

rtęciowa    wysokoprężna

UVA

Obwody drukowane

naświetlanie

rtęciowa    wysokoprężna
     świetlówka

UVA
UVA

Reaktory fotochemiczne

reakcje fotochemiczne

rtęciowa    wysokoprężna

UVA

Kosmetyka (solaria)

opalanie

świetlówka

UVA

Pułapki na owady

higiena żywności

świetlówka

UVA

Medycyna - fototerapia

choroby skóry

świetlówka

UVA, UVB

łuszczyca

rtęciowa    wysokoprężna

UVA, UVB

bielactwo

metalohalogenkowa

UVA, UVB

Dezynfekcja

Wody    (np. baseny, oczyszczalnie ścieków), powierzchni (np. narzędzia medyczne) i    powietrza (np. sale operacyjne)

rtęciowa    niskoprężna
rtęciowa    wysokoprężna
metalohalogenkowa

UVC
UVC
UVB,    UVC

źródło: Working group report: Ultraviolet    radiation &Health. Current knowledge of    exposure and health risks. Affsse, InVS, Afssaps, May 2005



  Elektryczne źródła podczerwieni stosowane są m.in. w procesach suszenia (np. w lakierniach i farbiarniach), podgrzewania (w przemyśle spożywczym, gastronomii, w hodowli zwierząt) oraz do fototerapii w medycznych urządzeniach terapeutycznych.
    Do specjalistyczny elektrycznych źródeł podczerwieni zalicza się m.in:

    • promienniki podczerwieni (żarówki o specjalnym wykonaniu),
    • promienniki kwarcowe,
    • lampy ksenonowe.


  Największe wartości emisji promieniowania podczerwonego tych źródeł występują w przedziale długości fal z zakresu IR-A i IR-B.


Procesy technologiczne

Promieniowanie nadfioletowe

  Głównymi procesami (źródłami) technologicznymi, podczas których promieniowanie nadfioletowe stanowi produkt uboczny tego procesu to:

Fot. 3. Widok stanowiska cięcia
na automacie gazowym

 

    • spawanie łukowe (elektryczne)
    • spawanie gazowe,
    • cięcie łukiem plazmowym,
    • cięcie tlenowe,
    • natryskiwanie cieplne
    • elektrodrążenie,








Promieniowanie widzialne


  Głównymi procesami (źródłami) technologicznymi, podczas których promieniowanie widzialne stanowi produkt uboczny tego procesu są:


    • spawanie łukowe (elektryczne)
    • spawanie gazowe
    • piece łukowe, wanny szklarskie
    • wytop: stali, żeliwa, metali nieżelaznych, szkła.


Promieniowanie podczerwone

  Głównymi procesami (źródłami) technologicznymi, podczas których promieniowanie podczerwone stanowi produkt uboczny tego procesu są:


    • spawanie łukowe (elektryczne)
    • zgrzewanie
    • piece hutnicze, paleniska, piece hartownicze, ceramiczne, szklarskie, laboratoryjne, itd
    • wszelkiego rodzaju procesy hutnicze (wytop stali, żeliwa, metali nieżelaznych, szkła).

 

 

Spust roztopionego żeliwa do kadzi jako przykład technologicznego źródła promieniowania podczerwonego i widzialnego