Wytyczne budowy hydraulicznych układów sterowania związanych z bezpieczeństwem stacjonarnych maszyn przemysłowych, wraz z listami kontrolnymi

 

Wprowadzenie

 

Układy hydrauliczne należą do najważniejszych, obok elektrycznych, elektronicznych i pneumatycznych układów sterowania wykorzystywanych w maszynach produkcyjnych, w tym w szczególnie niebezpiecznych prasach do metali, wtryskarkach i prasach do tworzyw sztucznych oraz do gumy, maszynach do robót podziemnych, pilarkach taśmowych do drewna, pojazdach do zbierania odpadów z mechanizmem prasującym oraz podnośnikach do pojazdów i urządzeniach podnoszących ludzi.

Maszyny wyposażone w układy hydrauliczne realizujące związane z bezpieczeństwem funkcje sterowania stosowane są praktycznie w większości gałęzi gospodarki: w górnictwie, budownictwie, transporcie, rolnictwie, leśnictwie oraz przetwórstwie przemysłowym, zwłaszcza w przemysłach maszynowym, chemicznym i drzewno-papierniczym.

 

Powszechność stosowania układów hydraulicznych do realizacji funkcji związanych z bezpieczeństwem w maszynach produkcyjnych sprawia, że wadliwe funkcjonowanie tych układów, które może być przyczyną śmierci i ciężkich urazów, głównie wskutek uderzenia, przygniecenia lub zmiażdżenia ciała ruchomymi częściami maszyn albo obrabianym materiałem, generuje znaczne koszty społeczne i ekonomiczne. Z tych względów prawidłowa budowa oraz niezawodność działania układów hydraulicznych maszyn ma często znaczący wpływ na bezpieczeństwo obsługi i może przyczynić się do zmniejszenia liczby i ciężkości wypadków przy pracy.

Wprowadzenie rozporządzeniem Ministra Gospodarki nowej Dyrektywy Maszynowej 2006/42/WE oraz szeregu nowych norm zharmonizowanych, w tym niezmiernie istotnej normy EN ISO 13849 część 1 i 2 dotyczącej bezpieczeństwa systemów sterowania, wprowadziło zmiany w sposobie podejścia do realizacji układów sterowania związanych z bezpieczeństwem, w tym układów hydraulicznych. Zmiany te wprowadziły dodatkowe wymagania stawiane tym układom, oprócz wymagań wynikających z normy PN-EN ISO 4413:2011 dotyczącej układów hydraulicznych.

 

Przedstawiona wyżej sytuacja wymusza konieczność przygotowania instytucji zajmujących się oceną zgodności maszyn, tj. jednostek notyfikowanych oraz organów nadzoru rynku do oceniania układów sterowania maszyn zgodnie z nowymi wymaganiami w celu ochrony rynku przed maszynami niespełniającymi zasadniczych wymagań bezpieczeństwa. Równie istotnym problemem jest nieprzygotowanie producentów maszyn do konstruowania hydraulicznych układów sterowania zgodnie z zasadami bezpieczeństwa funkcjonalnego i do tworzenia odpowiedniej dokumentacji, zwłaszcza z procesu walidowania tych układów.

Zapewnienie bezpieczeństwa przez hydrauliczny układ sterowania nie kończy się z chwilą jego wyprodukowania, wbudowania do maszyny i oddania do użytku. Sprawą niezmiernie ważną dla zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest właściwe kontrolowanie układów hydraulicznych w użytkowanych w gospodarce maszynach oraz ich konserwacja i regeneracja, do czego zobowiązuje dyrektywa 2009/104/WE (zawierająca ujednolicony tekst poprzednich dyrektyw europejskich dotyczących minimalnych wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy użytkowania sprzętu roboczego), a które to czynności często są zaniedbywane lub przeprowadzane niefachowo. Przyczyną tego stanu rzeczy jest często brak odpowiednich informacji na ten temat w instrukcjach obsługi maszyn.

 

W związku z tymi potrzebami opracowano zestaw niezbędnych informacji oraz narzędzi w postaci list kontrolnych do sprawdzania zgodności układów hydraulicznych z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa, a także zasady i zalecenia realizacji związanych z bezpieczeństwem funkcji sterowania wykorzystujących technikę hydrauliczną, uwzględniających wymagania bezpieczeństwa funkcjonalnego zgodnie z europejskimi normami zharmonizowanymi.