Efekt domina
 

Efekt domina

W Dyrektywie Seveso II, w art. 8  zatytułowanym „Efekt domina”, ustalono wymagania mające na celu zwiększenie  bezpieczeństwa w przypadku zakładów zwiększonego ryzyka (ZZR) lub/oraz dużego  ryzyka awarii (ZDR), zlokalizowanych w niedużej odległości od siebie,  który to fakt może spowodować wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia awarii  przemysłowej lub pogłębić jej skutki.

 Operator zobowiązany jest podporządkować się decyzji właściwych władz,  które ze względu na bliskie sąsiedztwo innych niebezpiecznych zakładów i  kumulację zagrożeń (tzw. efekt domina) mogą zobligować dany zakład (również  kategorii ZZR) do spełnienia odpowiednich zadań i procedur przewidzianych w  art. 8 Dyrektywy Seveso II (niektóre  z nich są adekwatne do zadań operatorów zakładów kategorii ZDR), w tym do  wymiany informacji, uwzględnienia skumulowanego zagrożenia w polityce  zapobiegania, raportach bezpieczeństwa oraz wewnętrznych planach awaryjnych, a  także do odpowiedniego informowania społeczeństwa (przepis o informowaniu  społeczeństwa i związane z tym kwestie dotyczą – według Dyrektywy Seveso II – tylko zakładów kategorii ZDR).

 

W Dyrektywie Seveso III państwa członkowskie UE zostały zobowiązane do zapewnienia, że kompetentne władze, na podstawie informacji zawartych w Zgłoszeniu, w Raporcie o bezpieczeństwie, bądź w wyniku działań kontrolnych, zidentyfikują zakłady, które z uwagi na swoją lokalizację mogą spowodować w razie wystąpienia awarii nasilenie jej skutków. Zostało doprecyzowano, że artykuł 9 dotyczy zakładów zwiększonego, jak i dużego ryzyka lub grupy zakładów w których ryzyko lub skutki poważnych awarii mogą być zwiększone ze względu na położenie geograficzne takich zakładów lub umiejscowienie ich w pobliżu takich zakładów oraz miejsc składowania substancji niebezpiecznych w zakładzie. Dotychczasowy zapis w Dyrektywie Seveso II, że państwa członkowskie muszą zapewnić, że w przypadku takich zakładów… został, w celu uściślenia, zmieniony na: państwa członkowskie zapewnią, aby prowadzący zakład zidentyfikował. Zapis ten dotyczący obowiązku, wymiany informacji umożliwiających uwzględnienie we wszystkich procedurach (poza Zgłoszeniem) charakteru i zasięgu ogólnego zagrożenia poważną awarią, wymiany informacji między zakładami, współpracy w zakresie informowania opinii publicznej i sąsiednich obiektów, a także przekazywania informacji właściwej władzy odpowiedzialnej za przygotowanie Zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych został utrzymany. W odniesieniu natomiast do dokumentu Zgłoszenia, w artykule 9 został dopisany ustęp 2: W przypadku gdy właściwy organ posiada dodatkowe informacje przekazane mu przez prowadzącego zakład zgodnie z art. 7 ust. 1 lit. g) (informacje zawarte w Zgłoszeniu dotyczące najbliższego otoczenia – przypis autora), udostępnia te informacje danemu prowadzącemu zakład, jeżeli wymaga tego stosowanie niniejszego artykułu.

 

Ustawa – Prawo  ochrony środowiska w art. 264d zmieniona ustawą z 2015 r. nakłada na Komendanta Wojewódzkiego PSP obowiązek ustalenia grupy zakładów, których lokalizacja względem sienie może spowodować efekt domina:

 

Art. 264d.

1. Komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacji podanych przez prowadzących zakłady w zgłoszeniu, o którym mowa w art. 250 ust. 1, programie zapobiegania awariom, raporcie o bezpieczeństwie lub wyników kontroli ustala, w drodze decyzji, grupy zakładów, których zlokalizowanie względem siebie może spowodować efekt domina.

2. W skład grupy zakładów, o której mowa w ust. 1, mogą wchodzić zakłady o zwiększonym ryzyku, zakłady o dużym ryzyku oraz zakłady niebędące zakładami o zwiększonym ryzyku lub zakładami o dużym ryzyku.

3. W decyzji, o której mowa w ust. 1, komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej nakłada na prowadzących zakłady obowiązki:

1) wzajemnej wymiany informacji, które pozwolą na uwzględnienie w programie zapobiegania awariom, raportach o bezpieczeństwie i w wewnętrznych planach operacyjno-ratowniczych zwiększonego prawdopodobieństwa wystąpienia awarii przemysłowej lub zwiększenia skutków jej wystąpienia;

2) dostarczenia informacji niezbędnych do sporządzenia zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych oraz do opracowywania informacji o zagrożeniach awariami przemysłowymi w zakładach o zwiększonym ryzyku lub w zakładach o dużym ryzyku i przewidywanych środkach bezpieczeństwa;

3) współpracy w zakresie informowania społeczeństwa i zakładów sąsiednich.

4. W przypadku gdy komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej posiada informacje, o których mowa w art. 250 ust. 2 pkt 7, udostępnia je prowadzącym zakłady, o których mowa w ust. 1.

W kontekście przedstawionych powyżej postanowień unijnych oraz polskich istotną kwestią pozostaje określenie odległości, o których mowa w postanowieniach dotyczących efektu domina. Nie jest to sprawa prosta, a problematyce efektu domina poświęcono dotychczas w państwach członkowskich UE znaczącą liczbę prac badawczych i analiz. Jako orientacyjną wskazówkę podajemy poniżej zalecaną na podstawie danych amerykańskich1)  wielkość stref (odległość L i/lub promień okręgu R) wewnątrz lub na zewnątrz obiektu niebezpiecznego, w celu określenia czynników, które mogą przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową, w tym do zaistnienia efektu domina:


  • dla obiektów o zwiększonym ryzyku: L/R L 500 m
  • dla obiektów o dużym ryzyku: L/R L 1000 m

Komentarz:

Ustalając te proponowane wielkości uwzględniono przede wszystkim zagrożenia pożarowo-wybuchowe. Uwolnienie substancji toksycznych, zarówno wewnątrz zakładu jak i z obiektów na zewnątrz zakładu, jeśli nie są one równocześnie wybuchowe lub skrajnie/wysoce łatwo palne, nie powoduje możliwości zaistnienia efektu domina lecz będzie stanowić czynnik wpływający na wielkość skutków. Oprócz zagrożeń pożarowo-wybuchowych w strefach określanych przez proponowane wartości L i R, należy uwzględnić inne czynniki zewnętrzne, przede wszystkim takie możliwe zjawiska jak obsunięcie ziemi, powodzie, tąpnięcia gruntu (na obszarach górniczych), itp.

-----------------
1) Zasady postępowania ratowniczego 2004. Opracowanie na podstawie „The 2004 Emergency Response – Guidebook” oraz ADR: K. Biskup, B. Hancyk. Wyd.: Firex, Zakład Wydawnictw i Szkolenia Fundacji Rozwoju Ochrony Przeciwpożarowej, Koordynator zespołu konsultantów: dr R. Grosset. Warszawa 2004